ایتالیک یا ایرانیک؟‌ نگاهی به شیوه نوشتاری ایرانیک

ایتالیک یا سبک خوابیده یا مورب، سبکی نوشتاری‌ست که از خوشنویسی زبان ایتالیایی¹ وارد نویسه‌نگاری (تایپوگرافی) و می‌توان گفت امروزه به استانداردی در عرصه‌های هنر خوشنویسی یا نویسه‌نگاری تبدیل شده است. مورب نویسی معمولا برای تاکید در بخش های خاصی از متن چاپی، کلمات کلیدی،‌ نقل‌قول،‌ استفاده از کلمات بیگانه و… استفاده می‌شود. ازاین‌رو بدیهی‌ست که مورب نویسی استفاده فراوانی در صنعت نویسه‌نگاری دارد، ولی از آنجایی که این سبک نوشتاری عموما برای زبان‌هایی که از سمت چپ-به-راست نوشته می‌شوند طراحی شده است،‌ استفاده آن در زبان پارسی بس بد نما و گاها ناخواناست. ایرانیک سبک نوشتاری‌ست که در آن به جای این‌که کلمات از سمت چپ-به-راست خم شوند،‌ به سمت مخالف یعنی به سمت چپ خم می‌شوند؛ از این رو متن پارسی خوانا‌تر و زیباتر می‌شود. ایرانیک نخستین بار توسط جناب آقای غلام‌حسین مصاحب² پیشنهاد و بعد‌ها آن را در خوشنویسی علمی فارسی (چاپ دانشگاه تهران) معرفی کرد.

در این پست کوتاه سعی کردم روش استفاده از ایرانیک در دو بستر محبوب نویسه‌نگاری در جامعه تکنولوژیکی مدرن یعنی: لاتک (L^AT_EX) و بستر وب را به شما نشان دهم.

ایرانیک نویسی در لاتک (L^AT_EX)

زبان یا بهتر است بگوییم سیستم حروف‌چینی لاتک طرفداران بسیاری در عرصه آکادمیک و در میان نویسندگان دارد. و از آنجایی که مقالاتی که در لاتک نوشته می‌شوند دارای استاندارد بالایی هستند، نیاز است که از این مشکل ناچیز مورب نویسی نادرست در زبان پارسی جلوگیری شود. معمولا امروزه پارسی نویسی در زبان لاتک یا به طور دقیق‌تر زی‌تک (X_ƎT_EX) با استفاده از بسته حروف‌چینی زی‌پرسین³ انجام می‌شود، که می‌توان‌ گفت بسته‌ای است کامل برای پارسی نویسی در زی‌لاتک. لازم می‌دانم که در اینجا از جناب آقای وفا خلیقی و تمام عزیزانی که در توسعه این بسته کاربردی و خوش‌ساخت سپاس‌گذاری کنم، زیرا بدون آن کاربر معمولی لاتک قادر به فارسی نویسی نخواهد بود.

ایرانیک نویسی در زی‌پرسین:

\documentclass{article}

\usepackage{xepersian}           % Include xepersian package
\settextfont{Some Regular Font}  % set your main font here (required by xepersian)
\setiranicfont{Some Iranic Font} % set your iranic font here

\begin{document}
اکنون من قادر هستم به درستی \textiranic{ایرانیک} نویسم.
\end{document}

گرچه ایرانیک نویسی به صورت پیش‌فرض در زی‌پرشین پشتیبانی می‌شود ولی روشن است این روش نیازمند فونت جداگانه ایرانیک است و با توجه به اینکه فونت‌سازان ایران اندک و تعداد فونت‌های پارسی که از سبک نوشتاری ایرانیک پشتیبانی می‌کنند اندک‌تر هستند، این روش را روشی مطلوب برای انجام این‌کار نمی‌کند. از این رو بنده بشخصه از روش زیر برای انجام این کار استفاده می‌کنم:

\documentclass{article}

\usepackage{fontspec}

\usepackage{xepersian}   % Include xepersian package
\settextfont{Some Font } % set your main font here (required by xepersian)

\setmainfont[AutoFakeSlant=-0.2]{Some Font}

\begin{document}
اکنون من قادر هستم به درستی \textit{ایرانیک} نویسم.
\end{document}

در این روش من از بسته fontspec استفاده کرده و سعی کردم کج بودن متن را به صورت ساختگی و غیر‌طبیعی به آن اضافه کنم. و از آنجایی که از فونتی مخصوص و طراحی شده برای این کار استفاده نمی‌کنم و سعی می‌کنم این کج بودن متن را به طور غیرطبیعی به آن اضافه کنم، ممکن است باعث مشکلاتی در حروف‌چینی شود ولی خوب بشخصه تا به حال با چنین مشکلی روبه‌رو نشدم.

ایرانیک نویسی در وب

وب امروزه به بخش بزرگی از زندگی‌ما در جامعه تکنولوژیکی و برای بسیاری به کار و زندگی آن‌ها تبدیل شده است. حال قصدی ندارم تا بر خوب یا بد بودن این مسئله بپردازم، ولی روشن است که این حقیقتی‌ست که باید پذیرفته شود. از آنجایی که در پست قبل یعنی «بیایید اینترنت را نجات دهیم!» از شما خواستم وبسایتی برای خود بنا کنید، نکته‌ای که شاید مناسب ندانستم در آن پست به آن پافشاری کنم، پاسداری از زبان پارسی‌ست. اما بدیهی‌ست که ما به عنوان فرزندان این سرزمین بایستی تا جایی که می‌توانیم بکوشیم تا آن را حفظ کنیم. از این رو ناگفته وظیفه خود می‌دانم که به حرفی که خود می‌زنم عمل کنم و نکات ریزی همچو ایرانیک نویسی را به شما آموخته و شما را از اشتباهات رایج بازدارم.

از آنجایی که می‌توان گفت زبان استاندارد نشانه‌گذاری وب HTML و برای شیوه‌نامه نویسی از CSS استفاده می‌شود، کوشیدم تا شیوه‌نامه‌ای جایگزین برای برچسب em در HTML نویسم که تا جایی که شدنی‌ست ساده و قابل استفاده در تمامی مرورگر‌ها باشد.

em {
  display:           inline-block;
  font-style:        normal;
  -moz-transform:    scale(1) rotate(0deg) translate(0px, 0px) skew(10deg, 0deg);
  -webkit-transform: scale(1) rotate(0deg) translate(0px, 0px) skew(10deg, 0deg);
  -o-transform:      scale(1) rotate(0deg) translate(0px, 0px) skew(10deg, 0deg);
  -ms-transform:     scale(1) rotate(0deg) translate(0px, 0px) skew(10deg, 0deg);
  transform:         scale(1) rotate(0deg) translate(0px, 0px) skew(10deg, 0deg);
}